Broj 45/23
Gračanička lokalna historiografija i njeni korijeni
Mr. Edin Šaković
U povodu 30. godišnjice od izdavanja knjige “Gračanica i okolina u NOB i Revoluciji”, autor daje osvrt na spomenutu knjigu i njen značaj, te daje kratak osvrt na korijene i razvoj lokalne historiografije od konca XIX. stoljeća do 1988. godine. Navedena je knjiga, u svom uvodnom dijelu, po prvi put donijela dosta obiman pregled prošlosti Gračanice i njene okoline, od najstarijih vremena pa do 1941. godine. Uprkos svim kasnijim istraživanjima i spoznajama, te uistinu obimnoj produkciji lokalne historiografije, prezentirane uglavnom na stranicama “Gračaničkog glasnika”, ova knjiga je još uvijek jedina sinteza povijesti Gračanice i njene okoline.
Neka istraživačka iskustva u radu na monografiji „Gračanica i okolina u NOB-u i revoluciji“
Prof. dr. Omer Hamzić
U članku se iz ugla jednog od dvojice autora knjige „Gračanica i okolina u NOB-u i revoluciji“ ukazuje na značaj ove knjige kao prve i do sada još uvijek jedine historijske sinteze o Gračanici, koja, za razliku od mnogih drugih sličnih publikacija, prvo prezentira stariju prošlost (1/3 knjige), pa tek onda prelazi na temu „NOB-a i revolucije“. Autor, nadalje, iznosi interesantna iskustva na području takozvane „oralne historije“ i memoaristike, pledirajući veliku dozu opreza pri korištenju tih i takvih izvora. Na praktičnom primjeru propitivanja takozvanog revolucionarnog pokreta pred Drugi svjetski rat u Gračanici, ukazuje ne samo na značaj komparativne metode pri provjeri konkretnih historijskih činjenica iz usmenih kazivanja, već i na mogućnost dolaska do neočekivanih saznanja, koja bacaju sasvim novo svjetlo na „predmet“ istraživanja u okviru zadate teme.
O pokušaju pružanja pomoći slabijim đacima u Konviktu “Narodne uzdanice” u Tuzli
Prof. dr. Omer Hamzić, Mina Kujović, prof.
Mjesni odbor Muslimanskog kulturnog društva “Narodna uzdanica” u Tuzli je 1938. godine u svom đačkom internatu organizirao nadzor i ispomoć u učenju za one svoje pitomce koji su pohađali tuzlanske srednje škole, a koji su zaostajali ili pokazivali slab uspjeh u učenju. Iako su to radili gimnazijski profesori na volonterskoj osnovi, za njihov angažman trebalo je pribaviti odobrenje Ministarstva prosvjete Kraljevine Jugoslavije. Sačuvani arhivski dokumenti pokazuju da to nije bila obična administrativna formalnost. U prilogu pratimo prepisku između Mjesnog odbora “Narodne uzdanice” i Gimnazije u Tuzli, Prosvjetnog odjeljenja Kraljevske banske uprave Drinske banovine u Sarajevu i Ministarstva prosvjete u Beogradu u vezi sa tim odobrenjem. Ova službena korespondencija, osim što pokazuje kako je praktično funkcionisala centralistički uređena uprava u monarhističkoj Jugoslaviji, svjedoči i o nastojanju režima da spriječi ili bar da oteža rad onih kulturno-prosvjetnih društava, koja nisu bila po mjeri ili pod okriljem tog režima. “Narodna uzdanica“ kao Muslimansko kulturno-prosvjetno društvo, od samog svog osnivanja, 1924. godine, nije uživala naklonost aktuelne vlasti. Naprotiv.
Sudbine Jevreja u Gračanici tokom Drugog svjetskog rata
Prof. dr. Omer Hamzić
U ovome prilogu izneseni su rezultati istraživanja stradanja i sudbine građana jevrejskog porijekla tokom Drugog svjetskog rata u Gračanici. Jevrejska zajednica u ovome gradu bila je dosta malobrojna i, početkom rata, kako i ostale suočila se sa rasističkim zakonima i diskriminatorskim mjerama ustaškog režima u NDH. Do hapšenja i deportacija Jevreja iz Gračanice došlo je tek u jesen 1942. godine, u jednom od posljednjih valova progona Jevreja na području Bosne i Hercegovine. Tada je stradalo ukupno 8 osoba iz domicilnih jevrejskih porodica, dok se nekolicina drugih ranije uspjela spasiti bijegom u talijansku okupacionu zonu. Drugi val hapšenja Jevreja trebalo je da uslijedi početkom 1943. godine. Na udaru su bili Jevreji – zdravstveni radnici (i njihove porodice), koji su do tada bili pošteđeni od progona, zbog svoje stručnosti i nedostatka kadrova te struke. U gračaničkom slučaju, oni su izbjegli hapšenje, zahvaljujući nekim ljudima bliskim vlasti, koji su im pomogli da se prebace na područje pod kontrolom četnika. Izdvaja se tragična sudbina Helene Kolman, koja je uhapšena i sprovedena u pritvor u Zagreb, gdje je izgubila život, dok je njena kćerkica Nada, preživjela zahvaljujući gračaničkoj porodici Prohić. Zabilježeno je još nekoliko primjera zaštite, spašavanja i pomoći koju su Jevrejima u Gračanici, pružale uglavnom antifašistički opredijeljene osobe, ali se, po mnogo čemu izdvaja slučaj spašavanja jevrejske porodice ljekara Schmuklera, u kome je ključnu ulogu imao ustaški logornik Ibrahim Pjanić, koji će kasnije pružiti zaštitu i jevrejskoj liječnici Jolandi Rausnic. Uz ovaj rad se na kraju prilaže žrtvoslov Jevreja Gračanice, koji uključuje imena osoba jevrejskog porijekla – kako stanovnika Gračanice, tako i onih koji su rođeni u Gračanici, a stradali kao stanovnici drugih gradova.
O formiranju i djelovanju Patriotske lige BiH na području općine Gračanica
Mr. sc. Rusmir Djedović, Mr. Edin Šaković, Husein Serhatlić
Patriotska liga BiH na području općine Gračanica osnovana je u jesen 1991. godine, u okrilju Stranke demokratske akcije, kao vodeće političke snage na općini, koja je u tom vremenu, pravilno procjenjujući političko-sigurnosnu situaciju, započela organizacione i druge pripreme za otpor oružanoj agresiji i odbranu Bosne i Hercegovine. Konkretnije aktivnosti u tom pogledu su započele tokom septembra 1991. godine, kada su uspostavljena redovna dežurstva u gradu i u svim mjesnim zajednicama, te sistem praćenja kretanja i aktivnosti JNA. U tom razdoblju započinje i formiranje kriznih štabova u mjesnim zajednicama, kao osnovne strukture tzv. političkog krila Patriotske lige, koja će biti objedinjena 24. oktobra 1991., uspostavom Kriznog štaba na općinskom nivou, te preuzimanjem nekih konkretnih zadataka (vojno organiziranje, procjena vlastitih i neprijateljskih snaga, plan odbrane općine i sl.). Mjesec dana kasnije, 26. novembra 1991., formirano je i vojno krilo, odnosno Općinski štab Patriotske lige Gračanica, dok se u prvim mjesecima 1992. godine formiraju manje jedinice po mjesnim zajednicama, te interventno-manevarska jedinica pri samome štabu, koja početkom aprila ide u pomoć opkoljenim braniocima Zvornika (borba za Kula Grad). Za svo to vrijeme, snažno se podupirao rad legalnih organa i službi, paraliziranih od strane srpskih predstavnika. Kada su naredbom Predsjedništva sve patriotske oružane formacije trebale biti objedinjene u Teritorijalnu odbranu BiH i preostale jedinice i skupine pripadnika Patriotske lige iz Gračanice stupaju u njene okvire, iskazavši se u prvim oružanim borbama.
Dnevnički zapis Osmana Nurića iz Sokola o boravku u zarobljeništvu 1945. godine
Mr. Edin Šaković
Autor donosi dnevničku zabilješku Osmana Nurića (1926.–1965.) iz Sokola, ratnog zarobljenika i sudionika tzv. marševa smrti 1945. godine. U totalitarnom ozračju komunističkog režima preživjeli svjedoci ovakvih stradanja uglavnom se nisu usuđivali javno govoriti, niti pisati o svojim iskustvima, zbog čega ovaj zapis, iako u kratkoj i lapidarnoj formi, ima posebnu historijsku vrijednost.
Prilog usmenoj historiji gračaničkog kraja u Drugom svjetskom ratu i poratnom dobu
Nihad Halilbegović
U ovome prilogu autor objavljuje zabilježene usmene iskaze trojice svjedoka, odnosno njihova sjećanja na vrijeme provedeno u Drugome svjetskom ratu i neposrednom poraću. Mehmed Avdić iz Donje Orahovice (rođen 1924.) bio je mobilisan u ustaše. Kao pripadnik 14. bojne povlačio se prema austrijskoj granici, do Dravograda, gdje pada u zarobljeništvo. Svjedočio je razdvajanju zarobljenika u logoru u Mariboru, gdje je jedna skupina izdvojena za likvidaciju. Sa ostalima je, u tzv. marševima smrti, sproveden do Varaždina. Tu je mobilisan u partizane (Jugoslavensku armiju), te upućen u borbe protiv ostataka poraženih snaga. Mustafa Duraković iz Malešića (rođen 1927.) u ratu je bio pripadnik mjesne posade tzv. Zelenog kadra, krijući se ispred partizanskih napada. U završnici rata pod ustaškom prisilom je krenuo u odstupanje. U zarobljeništvo Jugoslavenske armije je dospio kod Dravograda, a zatim je u “marševima smrti”, od logora do logora, sproveden do Bosanskog Broda. Odatle je pušten kući, ali je ubrzo uhapšen i sproveden u zloglasni zatvor “Štok” u Tuzli, odakle je upućen na prisilni rad. Mustafa Hasičević iz Klokotnice (rođen 1925.) mobilisan je u 13. SS diviziju “Handžar”. Boravio je na obuci u Njemačkoj, nakon čega se vraća u Bosnu. U jesen 1944. njegova jedinica je upućena u Mađarsku, gdje se bori protiv nastupajuće Crvene Armije, do trenutka kada se sa nekoliko boraca odvojio od jedinice. Nakon toga vraća se u rodni kraj, priključivši se mjesnoj posadi Zelenog kadra. Krenuli su u povlačenje, ali se Mustafina grupa predala partizanima u okolini Bosanskog Broda. Mustafa je stupio u 23. srpsku diviziju, u kojoj je bio do kraja rata.
Stanovništvo Gračanice u svjetlu najnovijih popisnih podataka (drugi dio)
Dr. sc. Damir Džafić
U Gračaničkom glasniku br. 37, autor ovog teksta je analizirao neka obilježja stanovništva gračaničke općine koristeći se preliminarnim rezultatima popisa stanovništva Bosne i Hercegovine iz 2013. godine. S obzirom da su u junu 2016. godine objavljeni prvi zvanični rezultati navedenog popisa stanovništva, te da oni u određenoj mjeri odudaraju od preliminarnih rezultata, javila se potreba za analizom nekih, do sada objavljenih obilježja stanovništva gračaničke općine, kao što su broj stanovnika, prosječna gustoća naseljenosti, broj domaćinstava i njihova prosječna veličina, zatim starosno-spolna, nacionalna, vjerska, jezička i ekonomska struktura stanovništva. Podaci koji se odnose na gračaničku općinu su komparirani sa podacima koji se odnose na Tuzlanski kanton i Bosnu i Hercegovinu.
Likovi zavičaja: Esad Tihić – vojni historičar, koautor monografije „Gračanica i okolina u NOB-u i revoluciji“
Prof. dr. Omer Hamzić
Esad, Tihić, pukovnik pukovnik JNA, profesor historije, rođen je 1925. godine u Bosanskom Šamcu. Filozofski fakultet, Odsjek–historija, završio je u Beogradu. Više od 30 godina radio je u Vojnoizdavčkom zavodu, pretežno na pripremi i izdavanju djela iz istorije narodnooslobodilačkog rata i drugih istorijskih perioda. Bio je redaktor ili urednik preko 30 knjiga i edicija Objavio je veći broj historiografskih radova te nekoliko historijskih monografija. Autor podsjeća na ovog skoro već zaboravljenog vojnog historičara, jednog od dvojice autora monografije „Gračanica i okolina u NOB-u i revoluciji“, govori o koautorskoj saradnji na tom projektu, sa nizom zanimljivih detalja iz te saradnje. U prilogu ovog rada po prvi puta se objavljuje cjelovit spisak objavljenih knjiga i historiografskih radova Esada Tihića (sa izuzetkom dva manja članka)
O porijeklu i rodoslovlju familije Šestan
Zajim Šestan
Šta je čovjek ako ne zna ko je i odakle potiče? Šta je čovjek ako ne zna kome da se vrati? Ovo kratko rodoslovlje sastavljeno je kao pisani dokument koji će ostati svim budućim generacijama, da saznaju ko su i odakle potiču. Ono je sastavljeno na osnovu obavijesti i podataka prenošenih sa koljena na koljeno, od starijih mlađima, ali i raznih dokumenata, te priča koje kruže narodom. Za neke činjenice postoje čvrsti i pouzdani dokazi, dok o nekima govori samo narodno predanje.
Poezija Seada Husića: Govor o prešućenom
Mr.sc. Fatima Bećarević
Riječ je o jednoj sasvim novoj pojavi u ovogodišnjoj domaćoj pjesničkoj produkciji. Ovoga puta autor je skrenuo na sebe pažnju svojom drugom zbirkom pjesama pod naslovom „Stvari“. Za ovaj broj našeg časopisa odabrali smo šest šest do sada neobjavljenih pjesama iz kojih je vidljiv njegov umjetnički i stvaralački senzibilitet. Pjesme u sebi nose posebnu dozu nostalgije, potrebe za uspostavljanjem kontakta i veze sa drugima, onima koji su nekad bili tu i činili bilo grada.
Sead Husić – Šest pjesama
Sead Husić
Redakcijska bilješka o slikaru i grafičaru Meši Bajriću
Rođen je u Gračanici 26. III. 1960. godine, završio Akademiju likovnih umjetnosti u Sarajevu 1983., nakon čega pohađa postdiplomski studij iz grafike kod prof. Dževada Hoze. Završio je Lærer Seminarium u Kopenhagenu (2007.). Član je Udruženja likovnih umjetnika BiH od 1983. i Društva likovnih umjetnika “18. novembar” u Kopenhagenu od 2002. Živi i radi u Kopenhagenu (Danska) i Gračanici (BiH).
Mirsad Sinanović, 109/224.brdska brigada Doboj u odbrambeno-oslobodilačkom ratu 1992. -1995.
Smail Mešić, puk. OS BiH
Čitanjem ove knjige vrlo jasno se uočava želja autora da na sebi primjeren i najbolji mogući način predstavi borbu naroda za život i goli opstanak u proteklom odbrambenooslobodilačkom ratu, te da naglasi značaj te borbe za odbranu ovih prostora i države BiH u cjelini.
Adnan Jahić, Muslimansko žensko pitanje u Bosni i Hercegovini (1908. – 1950.)
Dr. sc. Filip Škiljan
Adnan Jahić, izvanredni profesor na tuzlanskom univerzitetu, iznenadio nas je još jednom novom knjigom u izdanju Bošnjačke nacionalne zajednice za Grad Zagreb i Zagrebačku županiju, Naučnoistraživačkog instituta Ibn Sina iz Sarajeva i Gradskog ureda za obrazovanje, kulturu i sport Grada Zagreba pod nazivom Muslimansko žensko pitanje u Bosni i Hercegovini (1908. – 1950.). Povijest svakodnevice jedna je od grana povijesti koja je do prije dvadesetak godina bila poprilično nepoznata hrvatskim i bošnjačkim povjesničarima, koji su se uglavnom bavili tzv. događajnicom, punom važnih datuma, događaja i ličnosti.
Sead Selimović, Izet Šabotić Drugi korpus Armije Republike Bosne i Hercegovine
Hadžija Hadžiabdić
O odbrambeno-oslobodilačkom ratu u Republici Bosni i Hercegovini i njenoj Armiji napisana su mnoga djela i ispjevane najljepše pjesme, ali nije urađen sveobuhvatan rad. Pisalo se pojedinačno o hrabrim borcima i brigadama te armije, a evo došlo je vrijeme da se piše i o njenim korpusima.
Jasmin Mandžukić, Tešanj – lokalna uprava 1878. – 1941. (tešanjski gradonačelnici)
Prof. dr. Omer Hamzić
Iako je u posljednjih dvadesetak godina objavljeno na desetine vrijednih naslova i knjiga o Tešnju, ili je njihov nastanak inspirisan ovim gradom, te organizovano na desetine naučnih skupova na razne teme Tešnja, još uvijek postoje neistražena područja, ali i nepregledana građa po državnim arhivima u Beču, Zagrebu, Sarajevu, Beogradu, Banja Luci i još nekim drugim gradovima bivše države. Dokaz za to je i ova knjiga, čiji je autor uložio vidan napor da na primjeru Tešnja istraži i rasvijetli odraz glavnih historijskih procesa, u malim bosanskim gradovima i čaršijama u periodu austrougarske okupacije i periodu između dva svjetska rata.
Prof. dr. Salmedin Mesihović, tri knjige: Liberalna frakcija rimskog nobiliteta–Gaj Lelije i Scipion Emilijan; Geneza zla–Agrarna kriza: ekonomski i socijalni pad Republike; Helenske apoikije u Italiji i Siciliji
Dr.sc. Benjamina Londrc, Dr. sc. Goran Behmen
U sve tri ove knjige autor se vraća svojim osnovnim teorijskim stavovima u vezi sa utemeljenjem i određenjem rimske civilizacije, oslobađajući se pojmovnog, monotonog, katedarskog okvira. Cjelovitošću sklopa rečenice i jasnoćom stila izlaganja, uspio je sastaviti jedan uticajan misleni sistem koji predstavlja jedinstvenu sintezu istorijskog, ekonomskog, pravnog i filozofskog naučnog djela. I u ovim knjigama prepoznatljivo je univerzalna težnja autora za integracijom ljudskih saznanja, ali na način da izjave mislilaca ispituje, upoređuje i podvrgava naučno-metodičkoj obradi, ispunjavajući ih svojim bićem i nastojanjem da u svima podstakne unapređivanje shvatanja antike.
Jusuf H. Mujkić: Zavidovići kroz historiju – Društveni procesi na prevazilaženju begovskih odnosa u agraru
Mina Kujović
Jusuf Mujkić je svom rodnom gradu Zavidovičima i široj čitalačkoj javnosti podario i IV tom edicije o društveno-ekonomskom i kulturnom razvoju područja zavidovičke općine od polovine XV do kraja XX vijeka. U prethodna tri toma bavio se historijskim zbivanjima u Zavidovićima i okolini dok je ovaj četvrti posvetio likovima svog šireg zavičaja–veleposjedniku Edhem-begu Uzeirbegoviću iz Maglaja i posjedniku Numanu Osmanefendiću iz Zavidovića.
Zbornik radova sa naučnog skupa „Uticaj ideologija na historiografiju Bosne i Hercegovine 20. stoljeća“
Prof. dr. Omer Hamzić
Riječ je o još jednom naučnom i izdavačkom uspjehu Društva historičara TK, zapravo o okončanju Projekta pod navedenim naslovom, koji je realizovan, kako je i uobičajeno u dvije faze: u prvoj je uspješno organizovan naučni skup,održan u Tuzli 3. 12. 2016. godine, u drugoj su obavljene sve stručne i tehničke pripreme za izdavanje Zbornika radova, putem kojeg će zapravo najbolji radovi sa tog skupa „krenuti“ u život i biti konačno dostupni stručnoj i široj javnosti. Njegovim predstavljanjem tokom naučnog skupa „Mikrohistoriografska istraživanja u Bosni i Hercegovini“, u organizaciji Društva historičara Tuzla (16. 12. 2017.) simbolično je označen završetak jednog i najavljen početak još jednog sličnog projekta Društva historičara.
Poplava, zemljotres, smog: Prilozi ekohistoriji Bosne i Hercegovine u 20. stoljeću (zbornik radova)
Ajdin Muhedinović
Svježinu i dinamičnost u bosanskohercegovačku historiografiju unosi Udruženje za modernu historiju (UMHIS), koje je u kratkom periodu publiciralo niz monografija i zbornika radova o modernoj historiji Bosne i Hercegovine. Ono što rad ovog udruženja čini još značajnijim jeste činjenica da su pojedine teme iz bosanskohercegovačke historije, koje su potpuno zanemarene, postale aktuelne.
Grupa autora, Prvi korpus Armije Republike Bosne i Hercegovine
Adnan Hadžiabdić
Ova obimna knjiga (str. 494 str.) nastala je kao istraživački projekat grupe autora, okupljenih u Institutu za istraživanje zločina protiv čovječnosti i međunarodnog prava, uz finansijsku podršku Ministarstva za boračka pitanja Kantona Sarajevo. (Smail Čekić, Vahid Karavelić, Nedžad Ajnadžić, Selmo Cikotić, Šefko Hodžić, Muhamed Smajić i Mesud Šadinlija).
Listovi gračaničkog kalendara od 26. 10. 2017. do 11. 5. 2018.
Priredili: prof. dr. Omer Hamzić i mr. Edin Šaković
Glosar novih autora
